Inhoud van de cursus

Inhoud van de cursus

Het thema van deze cursus is schoonheid: een specifieke opvatting en ervaring van schoonheid die geworteld is in de Oudgriekse cultuur, met name in de kunst en de filosofie. Deze schoonheid is onlosmakelijk verbonden met een hartstochtelijke verering van het zonlicht, het is letterlijk een 'stralende' schoonheid. De Oude Grieken waren ervan overtuigd dat deze schoonheid het mooiste en het beste in de wereld en in de mens te voorschijn haalt. In de westerse cultuurgeschiedenis werd dit schoonheidsideaal weliswaar vaak verdrongen, maar het kon nooit echt worden vergeten. Blijkbaar is het tot op heden belangrijk gebleven. - In deze cursus proberen we weer vertrouwd te raken met deze schoonheid. We verkennen wat ze voor de huidige mens en juist in de huidige tijd zou kunnen betekenen. Omdat het niet alleen om kennis gaat maar ook om de ervaring van deze schoonheid, vindt de cursus plaats in Griekenland, in Grieks licht.

- NATUURLIJKE SCHOONHEID

De natuur en al het natuurlijke (physis) was bij de Oude Grieken hét voorbeeld voor deze schoonheid. Dat kan het geheel, de kosmos, zijn maar ook bij voorbeeld het menselijk lichaam of een bloem. Deze schoonheid doet zich voor wanneer iets volledig tot ontplooiing is gekomen, zoals een prachtige roos die in bloei staat. Dan is niet enkel het hoogtepunt van een ontwikkeling bereikt maar het wezen of de bestemming van iets kan zich manifesteren (ousia/telos). Daar gaat het uiteindelijk om: iets kan volledig en volmaakt er-zijn. In de natuur en in al het natuurlijke schuilen harmonieuze structuren en een bepaalde ordening die zichzelf willen openbaren. De mens maakt er deel van uit. Natuur en mens worden door dezelfde wetten en stoffen bepaald. Alles is op elkaar betrokken, met elkaar verbonden en wederzijds op elkaar afgestemd (sympatheia). In het zonlicht treedt deze samenhang als geheel en in de details het meest zichtbaar en het meest helder naar voren; het zonlicht zorgt ervoor dat dit alles daadwerkelijk aanwezig is. Dit is niet alleen maar mooi om ernaar te kijken (kalos), het funktioneert ook goed vanwege de goede en nuttige eigenschappen die erin besloten liggen (agathos). - Is dit niet te mooi om waar te zijn? Niet voor de Oude Grieken. Integendeel, voor hen was dit de ware aard der dingen, ook al wisten ze dat deze schoonheid beslist niet overal en altijd te vinden was.

In dit gedeelte van de cursus wandelen we naar een bijzonder gebied in het Grieks landschap om daar te verkennen in hoeverre wij deze schoonheid kunnen (her)ontdekken en wat deze ervaring met ons doet. We maken daarbij ook gebruik van andere benaderingen van de natuur, met behulp van landschapsfotografie en poëzie

- De mooie mens

Mensen moeten telkens weer een extra inspanning leveren om met deze schoonheid in contact te komen en te blijven. Men dient letterlijk voorbeelden te creëren van de mooie mens die de universele schoonheid belichaamt, waardoor deze schoonheid keer op keer wordt geactiveerd. Deze taak (poiesis) was bij de Oude Grieken bij uitstek weggelegd voor de kunsten. In het bijzonder in de beeldhouwkunst werden beelden van volmaakt mooie mensen geschapen: naakte mannen en (half) beklede vrouwen, die tot op heden in de westerse cultuur als iconen van menselijke schoonheid en tevens erotische aantrekkingskracht worden beschouwd. Deze gebeeldhouwde mannen en vrouwen lijken echt, naar het leven gecreëerd, en tegelijkertijd net iets mooier dan echt: ze zijn volmaakt. Ze belichamen in hun harmonieuze proporties de beste uiterlijke en innerlijke eigenschappen (arete) die van mensen kunnen worden verwacht. De kijker wordt uitgenodigd op hun ‘archaïsche glimlach’ te antwoorden en kan zijn of haar stralende superieure ego ontmoeten. Zelfs een god of een godin zou zich door hen aangetrokken moeten kunnen voelen. - Uiteraard zijn deze beelden ook binnen een speciale sociale en politieke context ontstaan.

In dit gedeelte van de cursus zullen we aan de hand van enkele voorbeelden doorgronden waarop het artistieke mysterie van de schoonheid van deze kunstwerken berust. We gaan bij onszelf na welke betekenis deze ideaalbeelden – die wij ‘gewone’ mannen en vrouwen zelden of nooit evenaren – heden ten dage voor ons kunnen hebben. Ter vergelijking komen ook volledig andere voorbeelden van menselijke schoonheid aan bod die de westerse cultuur heeft voortgebracht.

Indien gewenst kunnen we ons in dit gedeelte ook uitsluitend met mooie vrouwen bezig houden: met vrouwelijke schoonheit in de Oudgriekse cultuur en heden ten dage. Vanzelfsprekend zal ook de leefwereld van Sappho er bij worden betrokken.

- VERLEDEN EN HEDEN

Het is opmerkelijk dat we geen genoegen nemen met het heden, met het nu. Ons bewustzijn herinnert zich vaak graag en moeiteloos het verleden: dat van onszelf, onze persoonlijke geschiedenis, maar ook dat van onze cultuur en van andere culturen. We kunnen gefascineerd raken door resten van oude beelden, oude gebouwen en allerlei onbekende dingen uit lang vervlogen tijden. Dat doen we vanzelfsprekend hoewel we dit in ons huidige leven helemaal niet nodig hebben. Blijkbaar wil ons bewustzijn in contact komen of blijven met 'het toen'; het laat zich niet inperken door tijd en ruimte. Waarom?

In dit gedeelte van de cursus gaan we op zoek naar getuigenissen van het verleden: resten van tempels, muren, sculpturen, gereedschappen, zowel buiten, in de vrije natuur, alsook binnen, in het museum van Skala Eresoú. We onderzoeken wat dit met ons doet. - Bovendien verdiepen we ons in twee voorstellingen uit de Griekse oudheid die beide iets met tijd te maken hebben: in de boven de tijd verheven mooie goden en godinnen en in kairos, het vervulde, vernieuwende moment waarin alles mooi is en alles lukt - indien men het benut.

- MYTHEN

De Oudgriekse cultuur kent talloze mythen: gebeurtenissen tussen goden, halfgoden en mensen die in vorm van verhalen zijn doorgegeven en bewaard gebleven. Het zijn bijzonder indringende verhalen waarmee de Oude Grieken zin gaven aan het bestaan, aan de licht- én aan de schaduwkanten: aan liefde en haat, waarheid en leugens, vreugde en geweld, en aan de dood. Deze verhalen zijn opgeslagen in ons cultureel geheugen en beïnvloeden ons tot op heden.

In dit gedeelte van de cursus zullen we een paar van deze verhalen leren kennen en nagaan in hoeverre wij ons in hen kunnen herkennen. Voorts proberen we hoe we aan onze eigen levensverhalen (of stukken daarvan) een mythische dimensie kunnen geven: we kunnen ontdekken hoeveel betekenis en schoonheid in ons individueel leven schuilen, ondanks of misschien juist vanwege de schaduwkanten die er ongetwijfeld ook zullen zijn.
 

© Ulrike Helene Weinhold